Tiểu đường, còn được gọi là bệnh đái tháo đường, là một tình trạng y tế mà nồng độ glucose trong máu tăng cao do sự giảm tiết insulin, có thể là giảm tương đối hoặc tuyệt đối.
Điều trị tiểu đường bao gồm sử dụng thuốc, tuân thủ chế độ ăn uống, và thường xuyên luyện tập. Trong đó, chế độ ăn uống là một yếu tố quan trọng nhất trong việc quản lý bệnh, nhằm đảm bảo cung cấp đầy đủ và cân đối về dinh dưỡng.
Một chế độ dinh dưỡng và thực đơn ăn uống cân bằng giúp người bệnh tiểu đường kiểm soát chặt chẽ nồng độ đường huyết, duy trì cân nặng ổn định, và có đủ sức khỏe để hoạt động hàng ngày và làm việc.
Nguyên tắc chung về dinh dưỡng cho người bệnh tiểu đường
Việc dung nạp dưỡng chất vào cơ thể vô cùng quan trọng với những người đang mắc bệnh tiểu đường, bởi nó đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý bệnh và duy trì sức khỏe.
Chế độ ăn uống phải đáp ứng những nguyên tắc về dinh dưỡng như sau:
- Tinh bột: Người bệnh tiểu đường nên hạn chế lượng tinh bột trong khẩu phần ăn của họ và ưu tiên thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp, cùng với lượng chất xơ cao. Tránh thực phẩm có chỉ số đường huyết cao và nên kết hợp chúng với thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp hoặc rất thấp. Điểm chỉ số đường huyết thấp là dưới 55%, còn rất thấp là dưới 40%.
- Đạm: Người bệnh tiểu đường cần tiêu thụ khoảng 1-1,5g protein trên mỗi kilogram trọng lượng cơ thể mỗi ngày (đối với những người không có vấn đề về chức năng thận).
- Chất béo: Chất béo không no như dầu mè, dầu oliu, dầu lạc, và dầu cá nên được ưa chuộng trong chế độ ăn của người bệnh tiểu đường.
- Chất xơ: Lượng chất xơ trong khẩu phần ăn cần được tăng cường. Các thực phẩm giàu chất xơ bao gồm cần tây, cà tím, su hào, các loại cải, măng tây, mồng tơi, rau ngót, và súp lơ xanh.
Ngoài ra, duy trì trọng lượng cơ thể là một phần quan trọng của quản lý tiểu đường. Điều này đòi hỏi người bệnh tiểu đường theo dõi lượng calo tiêu thụ hàng ngày. Họ cần duy trì mức cân nặng lý tưởng hoặc kiểm soát tăng cân nếu cần.
Gợi ý thực đơn hàng ngày cho người bệnh tiểu đường
Thực đơn dành cho bệnh nhân tiểu đường cần được xây dựng đảm bảo tính đa dạng và sự thay đổi trong các món ăn, nhằm tránh cảm giác ngán kèm theo việc duy trì cân bằng dinh dưỡng và tập trung vào thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp. Dưới đây là một số thực đơn tiểu đường có thể được bệnh nhân tham khảo và áp dụng:
Thực đơn buổi sáng
Thực đơn số 1:
Món ăn: Bát bún, phở, hoặc mì (khoảng 100-150g).
Dinh dưỡng có trong món ăn
- ¼ tinh bột từ bún, phở, hoặc mì.
- ½ chất đạm từ thịt gà, thịt bò, cá, thịt lợn, tôm, cua…
- ½ chất xơ từ rau sống, dưa chuột, xà lách, rau cải, rau cần…
Thực đơn số 2 (tùy chọn):
Món ăn: ½ bát xôi nhỏ.
Dinh dưỡng có trong món ăn:
- ¼ tinh bột từ xôi.
- ½ chất đạm từ trứng, thịt, giò…
- ¼ chất xơ từ rau sống, dưa chuột, dưa nộm…
Thực đơn bữa trưa
Thực đơn số 1:
Món ăn: Cơm gạo lứt (khoảng 1 chén nhỏ), canh trứng cà chua (1 quả trứng), và mướp đắng xào tôm tươi (khoảng 50g tôm).
Dinh dưỡng có trong món ăn:
- ¼ tinh bột từ cơm gạo lứt.
- ¼ chất đạm từ canh trứng cà chua và tôm.
- ½ chất xơ từ cà rốt, cà tím, mướp đắng.
Thực đơn số 2:
Món ăn: Bún, mì, hoặc phở (1 bát con), cá nục kho cà chua (khoảng ½ con cá nục vừa), và một ít thanh long cỡ vừa để tráng miệng.
Dinh dưỡng:
- ¼ tinh bột từ bún, mì, hoặc phở.
- ¼ chất đạm từ cá nục kho cà chua.
- ½ chất xơ từ rau và thanh long.
Thực đơn cho bữa tối
Thực đơn số 1:
Món ăn: Cơm gạo lứt (khoảng ⅔ chén), canh mướp đắng nhồi thịt (150g mướp đắng, 80g thịt nạc, 5g nấm), và mướp đắng và đậu phụ kho tương (150g đậu phụ) cùng với ½ trái cam.
Dinh dưỡng:
- ¼ tinh bột từ cơm gạo lứt.
- ¼ chất đạm từ thịt trong món canh mướp đắng nhồi thịt và đậu phụ kho tương.
- ½ chất xơ từ mướp đắng và đậu phụ.
Thực đơn số 2:
Món ăn: Bún (khoảng ⅔ chén), canh cá rô (khoảng 1 chén con), và rau củ luộc (1 đĩa) cùng với ½ trái cam.
Dinh dưỡng:
- ¼ tinh bột từ bún.
- ¼ chất đạm từ cá rô trong canh cá rô.
- ½ chất xơ từ rau củ luộc và cam.
Lưu ý rằng thực đơn này chỉ là một gợi ý và nên điều chỉnh tùy theo sự tư vấn của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng, cũng như nhu cầu và mục tiêu riêng của bạn. Điều quan trọng nhất là kiểm soát lượng carbohydrate và đảm bảo thực đơn phù hợp với mục tiêu kiểm soát đường huyết của bạn.
Cách tính nhu cầu dinh dưỡng và năng lượng
Để xây dựng một thực đơn chuẩn cho bệnh nhân tiểu đường và đảm bảo kiểm soát tốt đường huyết, chúng ta cần thực hiện các bước tính toán nhu cầu năng lượng và dinh dưỡng một cách khoa học và cụ thể. Dưới đây là quá trình tính toán đó:
Bước 1: Xác định cân nặng lý tưởng (CNLT):
Cân Nặng Lý Tưởng (CNLT) được tính dựa trên chiều cao của bệnh nhân theo công thức sau:
CNLT = [Chiều cao (cm) – 100] x 0.9
Bước 2: Tính nhu cầu năng lượng theo cân nặng lý tưởng (NCNL)
Nhu cầu năng lượng sẽ có sự khác biệt giữa nam và nữ tùy theo mức độ lao động
- Lao động nhẹ: Nam (CNLT x 30 kcal/kg/ngày); Nữ (CNLT x 25 kcal/kg/ngày);
- Lao động trung bình: Nam (CNLT x 35 kcal/kg/ngày); Nữ (CNLT x 30 kcal/kg/ngày);
- Lao động nặng: Nam (CNLT x 45 kcal/kg/ngày); Nữ (CNLT x 40 kcal/kg/ngày).
Bước 3: Xác Định Nhu Cầu Dinh Dưỡng Theo Các Chất:
- Chất bột đường: chiếm khoảng 50 – 60% của tổng năng lượng.
- Chất đạm: chiếm 15-20% của tổng năng lượng.
- Chất béo: không nên vượt quá 25% của tổng năng lượng.
Ví dụ cụ thể:
Hãy xem xét một ví dụ cụ thể: Một nam bệnh nhân tiểu đường, cao 170cm, lao động trung bình. Quá trình tính toán nhu cầu năng lượng và dinh dưỡng sẽ như sau:
- Cân nặng lý tưởng (CNLT): CNLT = (170-100) x 0.9 = 63 kg.
- Nhu cầu năng lượng (NCNL): NCNL = 63 kg x 35 kcal/kg/ngày = 2.205 kcal/ngày.
Nhu cầu dinh dưỡng hàng ngày của bệnh nhân này là:
- Chất bột đường: 2.205 kcal x 60% ÷ 4 kcal/g = 331g.
- Chất đạm: 2.205 kcal x 20% ÷ 4 kcal/g = 110g.
- Chất béo: 2.205 kcal x 20% ÷ 9 kcal/g = 49g.
Quá trình tính toán này giúp xác định nhu cầu năng lượng và dinh dưỡng cụ thể cho mỗi bệnh nhân, giúp tạo ra một thực đơn tiểu đường cá nhân hóa và đáp ứng tốt nhất các yêu cầu dinh dưỡng của họ.
Cách theo dõi và điều chỉnh thực đơn
Để thực hiện theo dõi và điều chỉnh thực đơn cho bệnh nhân tiểu đường một cách hiệu quả, bạn cần tuân thủ các bước sau:
Đo đường huyết thường xuyên
- Xác định lịch trình đo đường huyết: Lên kế hoạch cho việc đo đường huyết vào các thời điểm quan trọng trong ngày, chẳng hạn như trước và sau bữa ăn, trước khi đi ngủ và vào các khoảng thời gian đặc biệt như sau khi tập thể dục hoặc khi cảm thấy không khỏe.
- Sử dụng máy đo đường huyết: Sử dụng máy đo đường huyết để kiểm tra mức đường huyết. Theo dõi kết quả cẩn thận và ghi chép lại.
- Ghi nhận kết quả: Ghi nhận kết quả đường huyết vào một sổ theo dõi hoặc ứng dụng điện thoại di động. Điều này giúp bạn hiểu rõ biến động của đường huyết và phản ánh sự ảnh hưởng của thực đơn và hoạt động lên nó.
Cách điều chỉnh thực đơn dựa trên kết quả đo đường huyết
- Sửa đổi lượng carbohydrate: Dựa trên kết quả đo đường huyết, bạn có thể điều chỉnh lượng carbohydrate trong bữa ăn. Nếu đường huyết cao sau bữa ăn, hạn chế thêm các thức ăn chứa carbohydrate. Nếu đường huyết thấp, có thể cần bổ sung thêm.
- Điều chỉnh giờ ăn: Điều chỉnh thời gian ăn có thể giúp kiểm soát đường huyết. Ví dụ, nếu bạn thấy đường huyết thường tăng sau bữa tối, hãy xem xét việc thay đổi thời gian bữa tối hoặc làm bữa tối nhẹ hơn.
- Tổ chức bữa ăn: Hãy tập trung vào việc cân bằng bữa ăn với protein, chất béo và carbohydrate. Sử dụng thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp.
Tìm hiểu cách hoạt động của các loại thuốc
- Thăm bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng: Hãy thảo luận với chuyên gia y tế về cách hoạt động của thuốc mà bạn đang dùng để kiểm soát tiểu đường. Hiểu rõ cách mà thuốc tác động lên cơ thể và liệu chúng có tương tác với thực đơn của bạn không.
- Tuân thủ đơn thuốc: Uống thuốc đúng liều lượng và đúng thời gian theo chỉ định của bác sĩ. Đừng tạt thuốc mà không có sự hướng dẫn từ chuyên gia y tế.
- Theo dõi tác động phụ: Theo dõi và ghi nhận bất kỳ tác động phụ nào của thuốc và thông báo ngay cho bác sĩ nếu bạn có bất kỳ vấn đề nào.
Tất cả quá trình xây dựng thực đơn, thực hiện chế độ ăn uống và theo dõi sau đó đều cần thiết và không thể tách rời, tạo nên một chuỗi quản lý và kiểm soát căn bệnh một cách tốt nhất.
Tổng kết
Trong cuộc hành trình đối mặt với tiểu đường, việc xây dựng và duy trì một thực đơn là một phần quan trọng trong việc kiểm soát đường huyết và bảo vệ sức khỏe của bạn. Thực đơn không chỉ là một danh sách các món ăn, mà là một triết lý sống, là sự quyết tâm và kiên nhẫn để tạo ra cuộc sống lành mạnh và đầy đủ mà bạn đáng được sống.
Người bệnh tiểu đường nên học cách tự quản lý đường huyết và thực đơn của mình để có kiểm soát tốt hơn về tình trạng tiểu đường của chính bản thân.
Đừng ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ tư vấn chuyên gia dinh dưỡng từ lamoi.com.vn để có hướng dẫn cụ thể về thực đơn phù hợp với trạng thái sức khỏe và mục tiêu riêng của bạn. Thế giới của dinh dưỡng và quản lý tiểu đường luôn thay đổi. Đừng quên cập nhật kiến thức mới để cải thiện quản lý tiểu đường của bạn.
