Cây đinh lăng là gì?
Đinh lăng, còn có tên gọi khác là cây gỏi cá, nam dương sâm, xuất phát từ Ấn Độ và là một loài cây lâu năm trong họ Ngũ gia bì. Ngoài ra, tên khoa học của chúng là Polyscias ịrmicosa (L.) Harms (Panax fruticosum L).
Được biết đến với tên gọi chi Đinh lăng, cây này không chỉ được trồng vì mục đích trang trí mà còn được sử dụng trong y học truyền thống.
Lá của đinh lăng có màu xanh đậm, hình trứng hẹp đến mũi mác, thường chia thành ít nhất ba nhánh. Loại lá to có lá kép 11 – 13 lá nhỏ, hình mác có răng cưa to và sâu.
Trên toàn cầu, có khoảng 150 loài đinh lăng khác nhau, trong khi ở Việt Nam, có 7 loại phổ biến. Đó bao gồm đinh lăng lá nhỏ (loại phổ biến nhất), đinh lăng lá to, đinh lăng đĩa, đinh lăng lá răng, đinh lăng lá tròn, đinh lăng lá vằn, và đinh lăng mép lá bạc.
Chất dinh dưỡng của cây đinh lăng
Vỏ rễ và lá của đinh lăng thực sự là kho tàng của một loạt các chất dinh dưỡng và hợp chất có lợi. Chúng chứa đầy saponin, alcaloid, vitamin B1, B2, B6, vitamin C, 20 acid amin, glycocid, phytosterol, tanin, acid hữu cơ, tinh dầu, cùng nhiều nguyên tố vi lượng, và không thể bỏ qua tỷ lệ 21,10% đường. Đặc biệt, lá đinh lăng góp phần vào danh sách này với saponin triterpen (1,65%) và genin được xác định là acid oleanolic.
Trong quá trình nghiên cứu, Trung tâm Sâm và Dược liệu thuộc Viện Dược Liệu, TP.Hồ Chí Minh, đã thành công trong việc phân lập 5 hợp chất từ lá đinh lăng. Đối với rễ, cũng có 5 hợp chất được xác định, nhưng chỉ có 3 trong số chúng trùng khớp với những chất xuất hiện trong lá. Những hợp chất này không chỉ thể hiện khả năng kháng khuẩn mạnh mẽ mà còn có tác dụng chống lại một số loại ung thư.
Tác dụng của cây đinh lăng trong Y học cổ truyền
Được mệnh dành là “sâm của người nghèo”, cây đinh lăng được sử dụng như một vị thuốc bổ quý hiếm trong Y học cổ truyền, đem lại nhiều công dụng tuyệt vời cho sức khỏe như:
Bổ sung năng lượng và củng cố sức khỏe
Lá và rễ đinh lăng là kho chứa của nhiều chất dinh dưỡng, bao gồm vitamin B1, B2, B6, vitamin C, cùng với acid amin như lysin, methionin, cystein,… Tất cả những chất này là những yếu tố cần thiết để hỗ trợ sức khỏe toàn diện. Đinh lăng thường được ứng dụng để bồi bổ và tăng cường sức khỏe sau khi sinh, đặc biệt là đối với phụ nữ vừa mới sinh.
Cùng với đó, tính hàn của cây đinh lăng và thành phần saponin tương tự như nhân sâm giúp bổ thận, tráng dương, kích thích chức năng sinh lý, và tăng cường năng lực sinh lực.
Kích thích tiểu tiện
Trong lá đinh lăng chứa saponin triterpen và 5 hợp chất polyacetylen, giúp nhẹ nhàng tăng cường co bóp tử cung và kích thích tiểu tiện.
So với các nước rễ chanh, râu ngô có tác dụng kích thích tiểu tiện, nước lá đinh lăng có hiệu quả gấp 4 lần so với điều kiện bình thường.
Thúc đẩy tuyến sữa sau sinh
Ngoài việc cung cấp sức khỏe, đặc biệt là cho phụ nữ sau khi sinh, đinh lăng còn giúp giải quyết vấn đề tắc nghẽn tuyến sữa và kích thích sản xuất sữa.
Nhờ tính hàn của đinh lăng, giúp làm mát sữa, kết hợp với khoảng 20 loại acid amin khác nhau, phytosterol, glycosid, tanin, acid hữu cơ, tinh dầu, Sắt, Magie, Kali,… tất cả những chất này hỗ trợ tăng sản xuất sữa và giảm tình trạng tắc nghẽn tuyến sữa. [3]
Lưu ý: Nên uống nước sôi từ lá đinh lăng ấm, tránh uống lạnh và để qua đêm.
Ngăn chặn suy giảm trí nhớ
Lá đinh lăng còn có tác dụng ngăn chặn suy giảm trí nhớ và tăng cường chức năng não bởi chứa nhiều vitamin nhóm B, đặc biệt là vitamin B1.
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng lá đinh lăng có khả năng tăng biên độ điện thế não và cải thiện khả năng tiếp nhận của các tế bào thần kinh vỏ não.
Cải thiện sự chán ăn
Trong lá đinh lăng, có tới khoảng 20 loại acid amin giúp tiêu hóa thức ăn và kích thích sự thèm ăn. Sử dụng nước lá đinh lăng có thể giúp tăng cân và kích thích khẩu vị.
Lưu ý: Tránh sử dụng quá mức và thường xuyên do đinh lăng chứa hoạt chất saponin, có thể gây say nôn và mệt mỏi.
Hỗ trợ ngủ
Nhờ chứa các hoạt chất ức chế men Monoamine oxidase, lá đinh lăng giúp cải thiện khả năng truyền dẫn thông tin tại xung thần kinh, giảm cảm giác mệt mỏi (nguyên nhân của mất ngủ).
Mùi thơm của lá đinh lăng cũng có tác dụng an thần, giúp mở rộng mạch máu và tạo điều kiện thuận lợi cho giấc ngủ sâu hơn và ngon miệng hơn.
Tăng cường chức năng gan
Đinh lăng chứa nhiều loại acid amin, trong đó có methionin – một acid amin quan trọng giúp bảo vệ và làm mát gan, đồng thời giúp gan loại bỏ độc tố.
Tăng cường sức đề kháng và điều trị suy nhược cơ thể
Các thành phần trong đinh lăng giúp cải thiện sức đề kháng và điều trị suy nhược cơ thể, nhờ vào sự kết hợp của alcaloid và các vitamin B1, B2, B6, C. Cung cấp những vitamin quan trọng giúp cơ thể có khả năng đề kháng cao và nhanh chóng hồi phục sức khỏe.
Hỗ trợ hệ tiêu hóa
Nước sắc từ lá đinh lăng có tác dụng hỗ trợ điều trị các vấn đề về tiêu hóa như tiêu chảy, khó tiêu, đầy hơi nhờ vào các acid amin. Sử dụng trong vài ngày có thể cải thiện đáng kể tình trạng tiêu hóa.
Điều trị ho lâu ngày
Lá đinh lăng, với vị đắng và tính mát, chứa nhiều chất B1 và saponin, từ lâu đã được sử dụng để điều trị ho kéo dài. Đặc biệt, đinh lăng có hiệu quả tốt trong việc làm sạch đờm.
Tác dụng của cây đinh lăng trong Y học hiện đại
Theo nghiên cứu của Học viện Quân sự Việt Nam, dung dịch cao Đinh lăng mang lại nhiều ảnh hưởng tích cực:
- Nó tăng biên độ điện thế não, làm tăng tỉ lệ sóng alpha và beta, đồng thời giảm tỉ lệ sóng delta. Điều này cũng đi kèm với việc tăng khả năng tiếp nhận của các tế bào thần kinh vỏ não khi chúng được kích thích bởi ánh sáng.
- Nó nhẹ nhàng tăng cường quá trình hưng phấn trong khi thực hiện phản xạ trong mê lộ.
- Nó tăng hoạt động phản xạ có điều kiện, bao gồm cả phản xạ dương tính và phản xạ phân biệt.
Nhìn chung, dưới tác động của cao Đinh lăng, vỏ não trở nên nhẹ nhàng hoạt động và đồng bộ, cải thiện đáng kể cả hai chức năng tiếp nhận và tích hợp của hệ thần kinh.
Khi bộ đội tham gia luyện tập hành quân và sử dụng viên bột rễ đinh lăng, khả năng chịu đựng và sự dẻo dai của họ đều tăng lên đáng kể.
Các nghiên cứu trong nước cũng chỉ ra rằng bột rễ hoặc dung dịch từ rễ Đinh lăng có khả năng củng cố sức chịu đựng của cơ thể trong môi trường nóng ẩm, vượt trội hơn cả Vitamin C và chè giải nhiệt. Đây là tác dụng nâng cao năng lực của cây thuốc này.
Dịch chiết từ rễ và bột rễ Đinh lăng còn thể hiện tác dụng kích thích hệ miễn dịch, làm tăng sức đề kháng của cơ thể đối với các bệnh tật.
Nước sắc và rượu lá Đinh lăng cũng có khả năng ức chế sự phát triển của vi khuẩn sinh mủ và vi khuẩn đường ruột, giúp chống lại tình trạng tiêu chảy, đặc biệt là ở gia súc.
Những lưu ý và kiêng kỵ khi sử dụng cây đinh lăng
Mặc dù đây là một loại dược liệu khá an toàn, tuy nhiên, việc sử dụng quá mức vẫn có thể gây ra ngộ độc. Các biểu hiện rõ ràng nhất của sự ngộ độc là sự xung huyết tại các bộ phận như gan, tim, phổi, dạ dày, ruột, và có thể dẫn đến sự biến loạn dinh dưỡng.
Trong rễ cây đinh lăng còn chứa nhiều saponin, một loại chất có thể gây vỡ hồng cầu. Do đó, việc sử dụng cây đinh lăng cần được thực hiện chỉ khi cần thiết và theo đúng liều lượng cũng như cách sử dụng. Việc sử dụng liều cao của cây đinh lăng có thể dẫn đến tình trạng say thuốc, kèm theo cảm giác mệt mỏi, buồn nôn, và tiêu chảy.
